Thí nghiệm “Xác sống và tinh thần” (Zombie and Mind Experiment)

• Ủng hộ cho quan điểm: Nhị nguyên tâm trí: Dualism (như của René Descartes), rằng tâm trí và cơ thể là hai thực thể riêng biệt
• Phản đối quan điểm: Physicalism hoặc Materialism rằng tất cả mọi thứ, kể cả tâm trí, đều là sản phẩm của vật chất

Một “xác sống” là một sinh vật có tất cả các chức năng cơ thể như con người, chẳng hạn như khả năng di chuyển, giao tiếp, phản ứng với kích thích, nhưng không có bất kỳ trải nghiệm chủ quan nào (ý thức hay cảm giác). Chúng hoạt động hoàn toàn như con người nhưng không có “nội tâm”, tức là chúng không trải nghiệm cảm xúc hay ý thức.

Thí nghiệm này đề xuất câu hỏi: Nếu có thể tồn tại một thực thể giống hệt con người nhưng không có trải nghiệm ý thức (cảm giác hay tâm trí), liệu tâm trí có thực sự là một thứ độc lập và riêng biệt so với cơ thể vật chất hay không?

Phòng Mary” (Mary’s Room) của Frank Jackson

• Ủng hộ cho quan điểm: Nhị nguyên tâm trí
• Phản đối quan điểm: Physicalism

• Câu chuyện: Mary là một nhà khoa học thần kinh cực kỳ thông minh và sống trong một căn phòng đen trắng. Cô ấy biết tất cả mọi thứ về màu sắc: ánh sáng, sóng ánh sáng, các phản ứng thần kinh liên quan đến màu sắc, và tất cả các thông tin vật lý có sẵn về màu sắc. Tuy nhiên, Mary chưa bao giờ thấy màu sắc thực sự, vì căn phòng của cô hoàn toàn không có màu sắc. Một ngày, Mary được phép rời khỏi phòng và nhìn thấy màu sắc lần đầu tiên trong đời. Cô ấy nhìn thấy màu đỏ, và ngay lập tức cô nhận ra rằng có một sự khác biệt trong cách cô trải nghiệm màu đỏ so với những gì cô đã biết về nó qua các thông tin khoa học.

• Câu hỏi chính: Câu hỏi then chốt mà thí nghiệm này đặt ra là: Liệu Mary biết hết mọi thứ về màu sắc mà không cần phải trải nghiệm trực tiếp màu sắc ?Và nếu Mary chưa bao giờ trải nghiệm màu sắc mà chỉ biết thông tin về nó, liệu cô có thể có được “kiến thức đầy đủ” về màu sắc mà không cần có trải nghiệm chủ quan của chính mình không?
  

• Ủng hộ thuyết nhị nguyên tâm trí:

  • Thí nghiệm “Phòng Mary” hỗ trợ thuyết nhị nguyên tâm trí (Dualism) bằng cách chỉ ra rằng có một khía cạnh của trải nghiệm mà không thể giải thích chỉ bằng các thông tin vật lý hay quy trình thần kinh. Mặc dù Mary biết mọi thứ về màu sắc từ góc độ khoa học, nhưng cô không thực sự “hiểu” được màu đỏ cho đến khi cô nhìn thấy nó và có trải nghiệm chủ quan về màu sắc đó.

  • Điều này gợi ý rằng có một sự phân biệt giữa kiến thức lý thuyết (kiến thức về các sự kiện vật lý) và trải nghiệm chủ quan (sự cảm nhận và trải nghiệm của ý thức). Trải nghiệm chủ quan này, theo thuyết nhị nguyên, là phần không thể tách rời của tâm trí và không thể hoàn toàn giải thích được chỉ bằng vật lý.

• Phản đối quan điểm nhất thể (Physicalism):

  • Thí nghiệm này chỉ ra rằng có những trải nghiệm chủ quan mà không thể được giải thích chỉ thông qua các quy trình vật lý. Nếu Mary có thể biết tất cả các yếu tố vật lý về màu sắc mà không thực sự hiểu được màu sắc từ góc độ chủ quan, điều này cho thấy rằng kiến thức vật lý không đủ để giải thích tất cả những gì mà chúng ta trải nghiệm. Sự thiếu hụt của “trải nghiệm chủ quan” này là một lý do để phản đối thuyết vật chất chủ nghĩa (Physicalism), thuyết cho rằng tất cả mọi thứ, kể cả tâm trí, có thể được giải thích bằng các quá trình vật lý.

Căn phòng Trung Hoa (The Chinese Room Argument) của John Searle

• Ủng hộ cho quan điểm: Nhị nguyên tâm trí
• Phản đối quan điểm: Physicalism

Mặc dù thí nghiệm này không hoàn toàn trực tiếp đề cập đến nhị nguyên tâm trí theo cách cổ điển (tức là tâm trí và cơ thể là hai thực thể riêng biệt), nhưng nó hỗ trợ quan điểm rằng có một yếu tố phi vật chất trong nhận thức và ý thức mà không thể chỉ giải thích bằng cơ thể vật lý hay các quy trình vật lý.

Giả sử bạn là một người không biết tiếng Trung Quốc, và bạn bị nhốt trong một căn phòng kín với một cuốn sách hướng dẫn rất chi tiết về cách sử dụng một bộ dấu hiệu và các quy tắc chuyển đổi chữ viết (bằng tiếng Trung Quốc) mà bạn không hiểu. Bạn nhận được những câu hỏi bằng tiếng Trung và sử dụng cuốn sách đó để “dịch” những câu trả lời một cách chính xác theo các quy tắc, dù bạn không hiểu ngữ nghĩa của từ ngữ hay câu hỏi.

Câu hỏi:

• Liệu bạn trong phòng có thực sự hiểu tiếng Trung không, dù bạn có thể trả lời đúng tất cả các câu hỏi bằng cách sử dụng quy tắc trong cuốn sách?

• Nếu bạn không hiểu ngữ nghĩa của các câu trả lời, liệu bạn có thể nói rằng bạn “hiểu” tiếng Trung hay không, mặc dù bạn có thể hành động như thể bạn hiểu?

• Ủng hộ nhị nguyên tâm trí:

  • Thí nghiệm này hỗ trợ thuyết nhị nguyên tâm trí vì nó chỉ ra rằng chỉ vì một cơ thể hoặc hệ thống (như bộ não hoặc máy tính) có thể xử lý thông tin và hành động giống như thể có ý thức, không có nghĩa là nó thực sự có trải nghiệm chủ quan hoặc “tâm trí”.

  • Thực thể vật lý có thể thực hiện các chức năng của một người có ý thức mà không thực sự có “ý thức”. Điều này gợi ý rằng có một yếu tố phi vật chất (như ý thức hoặc cảm giác chủ quan) không thể giải thích được chỉ bằng các quy trình vật lý.

  • Thí nghiệm cho thấy, dù một hệ thống có thể hoạt động giống như con người về mặt hành động và phản ứng, nhưng nếu không có trải nghiệm chủ quan, thì không thể khẳng định rằng hệ thống đó thực sự “hiểu” theo cách mà con người hiểu. Điều này gợi ý rằng sự hiểu biết và trải nghiệm chủ quan là một phần của tâm trí, chứ không phải chỉ là hoạt động vật lý của não bộ.

• Phản đối quan điểm nhất thể (Physicalism):

  • Nếu chỉ sử dụng quy trình vật lý để mô phỏng sự hiểu biết mà không có trải nghiệm chủ quan, thí nghiệm này phản đối quan điểm nhất thể (theo đó, tất cả mọi thứ đều có thể giải thích bằng vật lý). Điều này cho thấy rằng sự hiểu biết và ý thức không thể hoàn toàn được giải thích bằng các quá trình vật lý của bộ não, vì chúng còn bao gồm một yếu tố chủ quan, phi vật chất.

Con Dơi của Thomas Nagel (Nagel’s Bat)

• Ủng hộ cho quan điểm: Nhị nguyên tâm trí
• Phản đối quan điểm: Physicalism

• Câu hỏi chính:

  • Nagel đặt câu hỏi rằng: “Liệu một con người có thể thực sự hiểu được trải nghiệm chủ quan của một con dơi như thế nào không?”

  • Ông cho rằng, dù chúng ta có thể hiểu được các quá trình vật lý diễn ra trong não bộ của con dơi (chẳng hạn như cách con dơi sử dụng hệ thống siêu âm để điều hướng), chúng ta không thể hiểu được được trải nghiệm chủ quan của nó — tức là “cảm giác” của con dơi khi bay trong bóng tối bằng cách sử dụng sóng siêu âm.

• Sự khác biệt giữa “biết rằng” và “biết làm sao”: Thí nghiệm này cho thấy rằng có một sự khác biệt quan trọng giữa kiến thức về các sự kiện vật lý (biết rằng) và trải nghiệm chủ quan (biết làm sao). Một người có thể biết cách mà con dơi hoạt động (biết rằng con dơi dùng sóng siêu âm để điều hướng), nhưng không thể cảm nhận hay trải nghiệm được thế giới theo cách mà con dơi trải nghiệm, vì hệ thống cảm giác và nhận thức của con dơi rất khác biệt với con người.

• Câu hỏi then chốt: Câu hỏi mà Nagel đưa ra là: Có thể hiểu được một cách trọn vẹn trải nghiệm chủ quan của một sinh vật khác không? Liệu những gì chúng ta có thể hiểu về một sinh vật có hệ thống cảm giác khác biệt có thể hoàn toàn giống với trải nghiệm của nó không

Kết luận: Thí nghiệm “Con Dơi của Nagel” là một luận điểm mạnh mẽ chống lại thuyết vật chất chủ nghĩa và ủng hộ thuyết nhị nguyên tâm trí. Nó chỉ ra rằng, dù chúng ta có thể hiểu các quá trình vật lý diễn ra trong một sinh vật, chúng ta không thể thực sự hiểu được trải nghiệm chủ quan của sinh vật đó, vì trải nghiệm ý thức là một khía cạnh phi vật chất không thể được giải thích chỉ bằng vật lý. Thí nghiệm này hỗ trợ quan điểm rằng tâm trí và cơ thể là hai thực thể độc lập.

Người Bay (Floating Man) của Avicenna 

• Ủng hộ cho quan điểm: Nhị nguyên tâm trí
• Phản đối quan điểm: Physicalism

1. Câu chuyện: Avicenna tưởng tượng một người bị tách rời hoàn toàn khỏi mọi giác quan vật lý, chẳng hạn như bị mù, không có cảm giác về cơ thể, không tiếp xúc với thế giới bên ngoài, và thậm chí không có ý thức về vị trí của mình trong không gian. Dù người này không có bất kỳ cảm giác nào về cơ thể hay môi trường xung quanh, nhưng người đó vẫn có thể nhận thức về chính mình. Avicenna lập luận rằng, ngay cả khi người này không có bất kỳ cảm giác vật lý nào, họ vẫn sẽ nhận thức được sự tồn tại của mình như một thực thể suy nghĩ — điều này chứng tỏ sự tồn tại của một linh hồn hoặc tâm trí độc lập, không phụ thuộc vào cơ thể vật lý.

2. Câu hỏi chính: Avicenna đặt câu hỏi: Nếu một người có thể nhận thức được sự tồn tại của chính mình mà không cần các giác quan, thì liệu tâm trí hoặc linh hồn có thể tồn tại độc lập với cơ thể vật lý hay không? Thí nghiệm này nhấn mạnh rằng ý thức và nhận thức về bản thân không nhất thiết phải phụ thuộc vào cảm giác vật lý hoặc các giác quan. Ngay cả khi người đó không thể nhìn, nghe hay cảm nhận bất kỳ điều gì, họ vẫn có thể biết rằng họ đang tồn tại như một thực thể suy nghĩ.

Kết luận: Thí nghiệm “Người Bay” của Avicenna là một luận điểm mạnh mẽ để hỗ trợ thuyết nhị nguyên tâm trí, cho thấy rằng tâm trí và cơ thể có thể là hai thực thể độc lập. Ý thức và nhận thức về bản thân có thể tồn tại mà không phụ thuộc vào các giác quan vật lý, từ đó gợi ý rằng tâm trí là một thực thể phi vật chất, không thể giải thích hoàn toàn bằng vật lý.

Thí nghiệm Thay thế chíp Silicon (The Silicon Chip Replacement Thought Experiment)

• Ủng hộ cho quan điểm: Nhị nguyên tâm trí hoặc ngược lại là Physicalism (Tùy vào kết quả thí nghiệm)
• Kết quả của thí nghiệm này khi thay thế từng mảnh sẽ là: Ý thức vẹn nguyên 100 % ? Ý thức tồn tại nhưng bị thay đổi dần dần theo mỗi lần thay thế ? Mất hoàn toàn Ý thức ở 1 mảnh ghép quan trọng nào đó ?

1. Giới thiệu:

   • Giả sử rằng, trong một tương lai không xa, công nghệ đã tiến bộ đến mức có thể thay thế từng phần của bộ não con người bằng các mạch silicon hoặc các thiết bị công nghệ cao mà không làm thay đổi chức năng hoạt động của não bộ.

   • Ví dụ, từng tế bào thần kinh có thể được thay thế bằng một mạch điện tử trong một quá trình dần dần. Mỗi phần của bộ não sẽ được thay thế, một cách tuần tự, bởi các chip silicon.

2. Câu hỏi chính:

   • Sau khi từng phần của bộ não đã được thay thế hoàn toàn bằng các mạch silicon, liệu con người đó vẫn giữ được bản chất là chính mình?

   • Nếu một người vẫn có thể suy nghĩ, cảm nhận và hành động giống như trước khi thay thế từng mảnh bộ não bằng công nghệ, liệu có thể khẳng định rằng tâm trí của họ vẫn là “cái tôi” cũ hay không?

   • Liệu sự thay đổi vật lý này có thể làm thay đổi bản sắc và tính cách của con người, hoặc có thể tồn tại một tâm trí độc lập với cơ thể vật lý?

Lập luận hỗ trợ:

1. Ủng hộ thuyết nhị nguyên tâm trí (Dualism), phản đối thuyết vật chất chủ nghĩa (Physicalism):

   • Thí nghiệm này có thể hỗ trợ thuyết nhị nguyên tâm trí. Nếu sau khi thay thế từng phần của bộ não bằng các mạch silicon mà người đó vẫn giữ được bản sắc, tính cách và suy nghĩ của mình, thì điều này có thể gợi ý rằng tâm trí có thể tồn tại độc lập với cơ thể vật lý. Thực tế là một tâm trí (hoặc linh hồn) có thể được duy trì bất chấp những thay đổi vật lý trong cơ thể, chứng tỏ rằng tâm trí không hoàn toàn phụ thuộc vào các cấu trúc vật lý.

   • Nếu người đó vẫn nhận thức rằng họ là một cá nhân duy nhất, có cùng ký ức và cảm xúc, mặc dù bộ não vật lý đã thay đổi hoàn toàn, thì điều này củng cố giả thuyết rằng tâm trí là một thực thể phi vật chất, không thể hoàn toàn giải thích qua các quá trình vật lý của não bộ.

2. Ủng hộ thuyết vật chất chủ nghĩa (Physicalism) phản đối thuyết nhị nguyên tâm trí (Dualism)

   • Lập luận này có thể được xem là một ủng hộ mạnh mẽ đối với chủ nghĩa vật lý, vì nó giả định rằng ý thức và nhận thức là kết quả của các quá trình vật lý trong bộ não. Nếu bộ não có thể được thay thế hoàn toàn bằng các phần tử vật lý khác (như chíp silicon) mà không làm thay đổi khả năng suy nghĩ và nhận thức, thì có thể khẳng định rằng ý thức chỉ là một chức năng của các quá trình vật lý, không phụ thuộc vào vật liệu (hữu cơ hay nhân tạo).

   • Hãy tưởng tượng rằng quá trình này diễn ra liên tục, cho đến khi toàn bộ bộ não của bạn đã được thay thế. Mỗi bước trong quá trình thay thế, bạn không nhận thấy bất kỳ sự khác biệt nào so với trước, ngoài việc một vấn đề đã được khắc phục. Tuy nhiên, khi hoàn tất, bạn không còn sở hữu bộ não hữu cơ nữa, mà thay vào đó là một bộ não nhân tạo, được cấu thành từ các chip silicon, hoạt động chính xác như mô hình hữu cơ ban đầu.
   • Nếu toàn bộ cơ thể được thay bằng silicon, sau đó, cơ thể mới này có thể không có ý thức, suy nghĩ, cảm xúc, trải nghiệm giống như cơ thể ban đầu (vì bị mờ nhòe dần). Nhưng nó lại chứng minh điều quan trọng, rằng ý thức thật sự tồn tại trong 1 cơ thể vật lý, và phụ thuộc vào cơ thể vật lý này để tồn tại.

3. Khó khăn trong việc xác định bản sắc:

   • Thí nghiệm này cũng nêu ra một vấn đề quan trọng về bản sắc: Nếu một người có thể duy trì sự nhận thức về bản thân khi cơ thể và não bộ vật lý thay đổi hoàn toàn, liệu họ vẫn là chính mình hay không? Đây là một câu hỏi về bản sắc cá nhân trong bối cảnh thay đổi vật lý. Thực tế, dù một người có thể tiếp tục suy nghĩ và hành động như trước khi thay thế, sự thay đổi trong cấu trúc vật lý của cơ thể có thể ảnh hưởng đến bản sắc và tính cách của họ.

   • Liệu có phải khi tất cả các phần của bộ não được thay thế, người đó có thể vẫn “là chính họ,” hay liệu một thay đổi vật lý như vậy có thể làm thay đổi bản sắc tâm lý của họ? Đây là câu hỏi then chốt trong việc nghiên cứu tính ổn định của ý thức và tâm trí trong bối cảnh công nghệ thay thế cơ thể.