Darwin, chọn lọc tự nhiên và Chúa
Có thời gian ngồi đọc một bài viết anti thuyết tiến hóa trôi nổi trên mạng (dẫn nguồn từ blog Phạm Việt Hưng), một bài viết thể hiện sự thiếu hiểu biết về sinh học nhưng được rất nhiều người like share, đặc biệt là dân cuồng Chúa (và có vài người bạn trên fb của mình, trong đó có cả người học y), lại thấy cần viết vài dòng.
Thứ nhất, người viết nói đến công trình của Gregor Mendel – ông tổ của di truyền học, đồng thời là 1 linh mục, như một công trình chống lại thuyết tiến hóa của Darwin. Anh ta nói di truyền học đã chứng minh bò chỉ có thể sinh ra từ bò, cá chỉ có thể sinh ra từ cá. Đây là một phát ngôn thiếu am hiểu về di truyền học. Mendel đúng, nhưng thí nghiệm của Mendel chỉ nghiên cứu trên những cặp tính trạng nhất định ở một loài nhất định, trong những điều kiện nhất định, vì thế nó là một phần (quan trọng), nhưng không thể giải thích toàn bộ cơ chế di truyền, dù nó tạo ra tiền đề để chúng ta có những khái niệm đầu tiên về gen và alen. Ngày nay, các nhà khoa học đã hiểu di truyền từ cấp độ phân tử. Chúng ta biết đến các cơ chế di truyền liên kết, hoán vị gen, di truyền ngoài nhân, cộng gộp gen, gen đa hiệu… và đột biến gen. Đột biến và biến dị tổ hợp sinh ra từ các cơ chế di truyền là nguồn nguyên liệu cho tiến hóa. Đó cũng là ý nghĩa của sinh sản hữu tính: để tạo ra những quần thể phong phú về nguồn gen (qua đột biến và biến dị tổ hợp), do đó có những cá thể khác nhau phản ứng với sự thay đổi môi trường khác nhau, từ đó nâng cao khả năng tồn tại của quần thể. Vậy nên chính nhờ Mendel, giờ đây chúng ta hiểu rằng các cơ chế di truyền tạo ra nguồn nguyên liệu cho tiến hóa. Thuyết di truyền của Mendel (và các cơ chế được phát hiện sau này) không hề bác bỏ mà bổ sung cho thuyết tiến hóa của Darwin.
Thứ hai, người viết nhắc đến cơ chế chọn lọc tự nhiên như sự hoang tưởng, với lập luận rằng: “Khoa học chưa từng chứng kiến một biến dị có lợi nào. Ngược lại, hầu hết biến dị đều dẫn tới bệnh tật, hủy hoại sinh vật. Chọn lọc tự nhiên, một cơ chế tưởng tượng, không “dại gì” mà lựa chọn những biến dị có hại. Nói cách khác, chọn lọc tự nhiên không hoạt động, hay chính xác hơn, không có chọn lọc tự nhiên”. Đây là một cách hiểu cứng nhắc và hạn hẹp dẫn đến một kết luận khôi hài!
Đa phần các đột biến là trung tính hoặc có hại, dĩ nhiên thôi, nó có hại vì nó phá vỡ sự cân bằng đạt được qua hàng triệu năm của sinh vật và môi trường. Nhưng những đột biến trung tính tạo ra sự phong phú nguồn gen, là nguyên liệu sau này cho chọn lọc tự nhiên khi có sự thay đổi môi trường. Điều quan trọng, chúng ta cần hiểu một đột biến có thể có hại trong môi trường này, nhưng lại có lợi trong môi trường khác, hoặc nó có thể có hại ở khía cạnh này, nhưng có lợi ở khía cạnh khác. Một ví dụ kinh điển là đột biến hemoglobin HbS ở người khiến tế bào hồng cầu có dạng hình liềm, có thể gây ra bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm, nhưng mặt khác, lại có khả năng kháng ký sinh trùng sốt rét, do đó tồn tại với tỷ lệ cao ở một số khu vực có bệnh sốt rét hoành hành (như một tác động hiệu quả của chọn lọc tự nhiên). Tương tự, một số đột biến khác ở hồng cầu như HbF, HbC và HbE cũng ít mẫn cảm với ký sinh trùng sốt rét. Một ví dụ nổi tiếng khác là đột biến gây kháng kháng sinh ở vi khuẩn. Đột biến này trong môi trường bình thường có hại cho vi khuẩn vì gây ảnh hưởng đến sự cân bằng trong hoạt động sống của vi khuẩn, nhưng trong môi trường có kháng sinh, chúng trở thành có lợi vì giúp vi khuẩn sống sót. Tương tự, khi con người tích lũy đột biến và biến dị để chuyển sang dáng đứng thẳng, chúng ta có nhiều lợi thế về di chuyển, về tư thế lao động, nhưng phải đánh đổi bằng việc sinh non (vì cấu trúc xương háng thu hẹp) và bệnh cột sống khi về già. Gần đây, các nhà khoa học cũng nghiên cứu các đột biến khác liên quan đến việc kháng virus HIV hay giúp chữa bệnh tim mạch… Vì thế để xác định một đột biến/biến dị có hại hay có lợi, cần phải suy xét nhiều chiều. Thực tế cho thấy, những học giả hàng đầu vẫn nhắc đến chọn lọc tự nhiên như một cơ chế hiển nhiên và dễ hiểu. Cái cơ chế ấy được chứng minh qua hàng ngàn năm tiến hóa của loài người qua chọn lọc nhân tạo khi tạo ra những loài mới phục vụ nhu cầu sử dụng của con người.
Thứ ba, người viết đề cập đến tình trạng thiếu hóa thạch sinh vật trung gian dẫn đến lỗ hổng trong học thuyết của Darwin. Điều này không sai. Dân anti thuyết tiến hóa còn có những lập luận khác, như về sự bùng nổ sinh vật kỷ Cambri. Cá nhân mình thấy đây là 2 luận điểm cần xem xét nhất (những luận điểm khác, kiểu lý luận bói ra mâu thuẫn giữa thí nghiệm tạo sinh của Loius Pasteur với học thuyết Darwin thì cũng khôi hài không kém sự mâu thuẫn giữa Darwin và Mendel, nên chẳng đáng nhắc đến). Một số lý thuyết được đưa ra, như lý thuyết cân bằng ngắt quãng trong hình thành loài, nói rằng xen giữa các chu kỳ ổn định dài là những giai đoạn tiến hóa nhanh ứng với những thay đổi lớn và đột ngột trong quần thể nhỏ, hoặc khi loài đi đến một khu phân bố mới. Kết quả là những dấu hiệu tiến hóa ở những quần thể nhỏ hoặc ở khu vực hạn chế về địa lý khó được bảo quản ở dạng hóa thạch. Cách giải thích này có phần khiên cưỡng, nhưng mặt khác, các nhà khoa học cũng từng chứng kiến những khác biệt về gen nhạy cảm với nồng độ đường trong máu ở một quần thể người có thể dẫn đến áp lực chọn lọc kinh hồn, dẫn đến sự thay đổi chỉ qua 2-3 thế hệ. Tuy chưa dẫn đến hình thành loài mới, nhưng cũng cho chúng ta một cái nhìn về áp lực chọn lọc có thể khủng khiếp ra sao trong một giai đoạn ngắn nhất định. Ngày nay, các nhà khoa học vẫn nhắc đến những yếu tố ngẫu nhiên (tia vũ trụ, tảng thiên thạch, động đất sóng thần…), thuyết tiến hóa tổng hợp, thuyết tiến hóa trung tính của Kimura… đó là những lý thuyết hiện đại bổ sung cho thuyết tiến hóa thời kỳ đầu của Darwin, cùng những nỗ lực khác nhằm giải thích cho những lỗ hổng còn đang bỏ ngỏ. Bởi chi phối khắp chiều dài lịch sử tiến hóa của sinh vật, chỉ một lý thuyết của Darwin là chưa đủ.
Ngoài ra, bài viết trong blog Phạm Việt Hưng còn nhắc đến sai lầm của Darwin trong việc bám vào thuyết tiến hóa Lamarck khi giải thích về cách các tính trạng truyền cho con cái. Đương nhiên cách giải thích này sai, nhưng đó là do sự hạn chế đương thời của khoa học nói chung khi chưa hiểu rõ cơ chế phân tử của di truyền học.
Kết lại, học thuyết tiến hóa của Darwin có những ưu điểm và nhược điểm của riêng nó, và điều cần làm là tiếp tục nghiên cứu để giải đáp những lỗ hổng và đưa ra một mô hình tiến hóa đúng đắn tổng hợp từ những lý thuyết khác nhau, chứ không phải chấp nhặt từng câu từng chữ của ông, bám vào những cái sai để phủ nhận cả học thuyết. Các lý thuyết khoa học nói chung vẫn nhờ thế mà hoàn thiện dần. Lý do Darwin trở thành vị học giả bị miệt thị nhiều nhất trong lịch sử và đến giờ vẫn bị anti đến vậy, có lẽ chỉ vì dân cuồng chúa quá đông quá nguy hiểm mà thôi.
Nguồn: https://buicamlinh.wordpress.com/2018/05/03/darwin-chon-loc-tu-nhien-va-chua/
