Contents
Các cột mốc nhận thức tượng trưng cho các bước tiến quan trọng trong sự phát triển của trẻ. Trong suốt lịch sử loài người, các em bé thường được coi là những sinh vật đơn giản, thụ động. Trước thế kỷ XX, người ta cho rằng trẻ em chỉ là phiên bản nhỏ hơn của người lớn. Mãi tới khi các nhà tâm lý học như Jean Piaget đưa ra quan điểm rằng trẻ em thực ra suy nghĩ khác biệt với người lớn, khi đó người ta mới bắt đầu nhìn nhận thời thơ ấu và thời niên thiếu là một giai đoạn khác biệt trong quá trình phát triển. Người lớn thường bác bỏ các kĩ năng trí tuệ đáng chú ý ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, nhưng các nhà tư tưởng hiện đại và các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những em bé, thực ra, luôn luôn học hỏi, suy nghĩ và khám phá thế giới xung quanh chúng.
Ngay cả những đứa bé mới sinh cũng tích cực thu nhận thông tin và học những điều mới. Bên cạnh việc thu thập thông tin mới mẻ về con người và thế giới xung quanh chúng, trẻ cũng liên tục khám phá những điều mới lạ về bản thân mình.
Từ khi sinh ra tới 3 tháng tuổi
Ba tháng đầu đời của trẻ là quãng thời gian tuyệt vời. Những cột mốc phát triển quan trọng ở độ tuổi này tập trung quanh việc khám phá các giác quan và học hỏi thêm về cơ thể và môi trường. Trong giai đoạn này, hầu hết trẻ sơ sinh bắt đầu:
- Nhìn được những vật thể trong vòng 13 inch (TL note: xấp xỉ 33cm) rõ ràng hơn
- Tập trung vào các vật chuyển động, bao gồm khuôn mặt của những người chăm sóc
- Phân biệt được vị ngọt, mặn, đắng, và chua
- Phát hiện được sự thay đổi về độ to và cao độ của âm thanh
- Thấy được tất cả các màu trong phổ màu người bình thường thấy được
- Đáp lại môi trường bằng biểu cảm khuôn mặt
- Thể hiện hành vi mong đợi như hướng về và mút theo hướng có bầu ngực hay bình sữa
Từ 3 đến 6 tháng tuổi
Vào đầu giai đoạn sơ sinh, khả năng tri giác vẫn phát triển. Từ 3 đến 6 tháng tuổi, trẻ sơ sinh bắt đầu phát triển tri giác mạnh mẽ hơn. Ở độ tuổi này, hầu hết các trẻ bắt đầu:
- Nhận biết được các khuôn mặt quen thuộc
- Phản ứng đáp lại những biểu cảm của người khác
- Nhận biết và phản ứng lại với những âm thanh quen thuộc
- Bắt đầu bắt chước các biểu cảm
Từ 6 đến 9 tháng tuổi
Nhìn vào tâm trí của một đứa trẻ sơ sinh không phải chuyện dễ dàng. Suy cho cùng, những nhà nghiên cứu không thể hỏi một đứa trẻ xem bé đang nghĩ gì vào một thời điểm nào đó. Để học hỏi thêm về các quá trình tâm trí của trẻ sơ sinh, các nhà nghiên cứu đã nghĩ ra một số nhiệm vụ sáng tạo, chúng hé lộ những hoạt động bên trong bộ não của em bé.
Trong độ tuổi từ 6 đến 9 tháng, nghiên cứu tìm ra rằng hầu hết trẻ bắt đầu:
- Hiểu được sự khác biệt giữa những vật thể sống và vật thể vô tri
- Biết được sự khác biệt giữa các bức tranh mô tả chênh lệch về số lượng sự vật
- Dựa vào kích thước tương đối của sự vật để xác định nó cách xa bao nhiêu
- Nhìn chăm chú hơn vào những vật “bất khả thi”, ví dụ những vật lơ lửng trong không trung
Từ 9 đến 12 tháng
Cùng với sự thành thạo về thể lý, trẻ em có thể khám phá sâu xa hơn thế giới xung quanh chúng. Ngồi lên, trườn bò, đi bộ là một vài ví dụ cho các cột mốc về thể lý cho phép trẻ thu nhận sự hiểu biết lớn lao hơn về thế giới.
Khi chúng tiếp cận một tuổi, hầu hết trẻ em có thể:
- Hiểu được khái niệm về tính lâu bền của sự vật, một vật vẫn tồn tại ngay cả khi không thấy được nó
- Bắt chước các cử chỉ và một số hành động cơ bản
- Đáp lại bằng những cử chỉ và âm thanh
- Thích nhìn những cuốn sách tranh
- Thao tác các vật bằng cách lật qua lại, thử đặt vật này vào vật khác…
Từ 1 đến 2 tuổi
Sau khi được một tuổi, có vẻ như trẻ phát triển về mặt thể lý, xã hội, và nhận thức một cách vượt bậc. Trẻ em ở tuổi này sử dụng phần lớn thời gian quan sát hành động của người lớn, nên việc người lớn và người chăm sóc tạo những tấm gương tốt là rất quan trọng
Hầu hết những trẻ một tuổi bắt đầu:
- Hiểu và đáp lại ngôn từ
- Phát hiện những vật tương tự nhau
- Chỉ ra được sự khác biệt giữa “tôi” và “bạn”
- Bắt chước hành động và ngôn ngữ của người lớn
- Có thể chỉ ra các vật và người quen thuộc trong các cuốn sách tranh
- Học qua khám phá
Từ 2 đến 3 tuổi
Vào khoảng 2 tuổi, trẻ em trở nên độc lập hơn. Giờ chúng có thể khám phá thế giới nhiều hơn, nên phần lớn những gì học được trong giai đoạn này là kết quả từ trải nghiệm của trẻ.
Hầu như trẻ trong độ tuổi này có thể:
- Phân loại sự vật (ví dụ: động vật, hoa, cây,…)
- Xếp vòng vào cột theo thứ tự từ lớn đến bé
- Bắt chước những hành động phức tạp hơn của người lớn (chơi đồ hàng, giả vờ giặt đồ,…)
- Gọi tên được hình bóng phản chiếu trong gương của mình
- Phản ứng lại với những hướng dẫn đơn giản của cha mẹ và người chăm sóc
- Đặt tên cho sự vật trong cuốn sách tranh
- Ghép đồ vật với công dụng của chúng
Từ 3 tới 4 tuổi
Trẻ có khả năng phân tích thế giới xung quanh theo những cách phức tạp hơn. Khi quan sát các thứ, trẻ bắt đầu sắp xếp và phân loại chúng thành nhiều loại, thường được gọi là lược đồ (schema).Vì trẻ đang trở nên chủ động hơn trong quá trình học, chúng cũng bắt đầu đưa ra những câu hỏi về thế giới xung quanh mình. “Tại sao?” trở thành một câu hỏi rất phổ biến trong độ tuổi này.
Lúc 3 tuổi, đa số trẻ có thể:
- Cho thấy khả năng nhận biết quá khứ và tương lai
- Chủ động tìm kiếm câu trả lời cho câu hỏi
- Học bằng cách quan sát và lắng nghe hướng dẫn
- Sắp xếp sự vật theo kích thước và hình dáng
- Hiểu cách phân nhóm và xếp đồ vật sao cho phù hợp màu sắc
- Có khoảng chú ý (attention span) từ 5 đến 15 phút
- Hỏi câu hỏi “tại sao” để thu nhận thông tin
Từ 4 đến 5 tuổi
Khi gần tới tuổi đến trường, trẻ trở nên thành thạo hơn trong việc sử dụng từ ngữ, bắt chước hành động của người lớn, đếm và một số hoạt động khác quan trọng để chuẩn bị đến trường.
Phần lớn trẻ trong độ tuổi này có thể:
- Gieo vần
- Gọi tên và nhận biết nhiều màu sắc
- Vẽ hình người
- Đếm đến 5
- Nói mình sống ở đâu
- Vẽ những bức tranh, thường đặt tên và mô tả chúng
Giúp trẻ chạm tới các cột mốc nhận thức
Với nhiều bậc phụ huynh, việc khuyến khích sự phát triển trí tuệ của trẻ là vấn đề được quan tâm hàng đầu. Thật may, trẻ luôn háo hức học hỏi, ngay từ những thời khắc đầu tiên. Trong khi giáo dục sẽ sớm trở thành một phần quan trọng trong cuộc sống của một đứa trẻ đang lớn, thì những năm đầu đời phần lớn bị ảnh hưởng từ các mối quan hệ gần gữi trong gia đình, đặc biệt là các trẻ sống với gia đình và những người chăm sóc khác. Điều này có nghĩa rằng, cha mẹ ở một vị trí đặc biệt để giúp định hình cách trẻ học hỏi, tư duy và phát triển.
Ở nhà, cha mẹ có thể khuyến khích khả năng trí tuệ của con mình bằng cách giúp chúng hiểu về thế giới xung quanh. Khi bé thể hiện sự hứng thú với một sự vật, cha mẹ có thể giúp trẻ chạm vào và khám phá nó, đồng thời nói cho bé đó là gì. Ví dụ, khi trẻ nhìn chăm chú vào chiếc trống lắc, cha mẹ có thể nhặt nó lên và đặt vào tay trẻ, nói rằng “Gracie có muốn trống lắc không nào?” và lắc cái trống để diễn tả công dụng.
Khi trẻ lớn hơn, phụ huynh nên tiếp tục khuyến khích chúng chủ dộng khám phá thế giới. Hãy cố gắng kiên nhẫn với hàng loạt những câu hỏi dường như không có hồi kết của các bé về mọi thứ xung quanh mình.
Cha mẹ cũng có thể đưa ra những câu hỏi để giúp trẻ giải quyết vấn đề theo cách sáng tạo hơn. Khi đối mặt với một vấn đề nan giải, những câu hỏi như “Con nghĩ chuyện gì sẽ xảy ra nếu chúng ta…?” hoặc “Chuyện gì có thể xảy ra nếu ta…?” Bằng cách cho phép đứa trẻ tự nghĩ ra những giải pháp cho vấn đề, phụ huynh có thể giúp khuyến khích cả sự tự tin và sự phát triển trí tuệ.
Nguồn: Cherry, K. (2019, May 13). Important Milestones of Cognitive Development in Children. Retrieved from https://www.verywellmind.com/cognitive-developmental-milestones-2795109
Người dịch: Bùi Minh Đức
Hình ảnh: Trần Thị Thu Hằng
Nguồn: https://clbsvtl.wordpress.com/2019/05/31/cac-cot-moc-ve-nhan-thuc-trong-qua-trinh-phat-trien/
